The American Dream ή "από το αμερικανικό όνειρο στην ανισότητα".

Σημείωση του αντιγραφέα : Το άρθρο αυτό , δημοσιεύθηκε στο www.project-syndicate.org και το βρήκα μεταφρασμένο στο φύλλο της "ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗΣ" της 28ης του Ιούνη του 2012 . Πολλά από όσα σημειώνει ο συγγραφέας του άρθρου , Νομπελίστας  Joseph E. Stiglitz , με βρίσκουν σύμφωνο . Οφείλω όμως να ομολογήσω , με όση αναίδεια με έχει "ποτίσει"  η τριαντάχρονη συμμετοχή μου , στην διαδικασία της παραγωγής , αλλά και στις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις , ότι κάποια από τα συμπεράσματα του Κυρίου Καθηγητή , μάλλον δεν είναι απαραίτητο να έχεις σπουδάσει Οικονομικές , Πολιτικές ή κάποιες άλλες επιστήμες , για να τα συμπεράνεις . Όμως , από την μικρή μου πείρα , ασφαλώς ο Κύριος Καθηγητής , έχει πολύ μεγαλύτερη , μπορώ με πολύ μεγάλη ασφάλεια  , να τον διαβεβαιώσω , πως , όσες "επισκευές" κι αν παίρνει το καπιταλιστικό εποικοδόμημα , όσα "φτιασιδώματα" κι αν γίνουν στο American Dream , που καταρρέοντας , δείχνει ξεκάθαρα το αληθινό του πρόσωπο (του καπιταλισμού) , τίποτα δεν θα αλλάξει , αν δεν αλλάξουν οι ίδιες οι σχέσεις παραγωγής . Αυτά τα έχει γράψει και τα έχει αποδείξει με τον πλέον επιστημονικό τρόπο , ένας άλλος μεγάλος κι ας μην ήταν καθηγητής , ο Karl Marx και βέβαια , δεν τιμήθηκε ποτέ με κάποιο βραβείο Nobel . 

Ας είναι όμως , τον τιμούν καθημερινά για δεκαετίες , οι μισθωτοί εργαζόμενοι , με τους αγώνες τους για την κοινωνική και ταξική τους απελευθέρωση .   

Από το αμερικανικό όνειρο στην ανισότητα.

Του Joseph E. Stiglitz

Η Αμερική αυτοπροβάλλεται ως η γη των ευκαιριών , ενώ και άλλοι τη βλέπουν υπό την ίδια οπτική γωνία . Όμως , μολονότι όλοι μπορούμε να θυμηθούμε παραδείγματα Αμερικανών που έφτασαν στην κορυφή με τις δικές τους δυνάμεις , εκείνο που έχει σημασία είναι οι στατιστικές : σε ποιο βαθμό οι ευκαιρίες στη ζωή ενός ατόμου εξαρτώνται από το εισόδημα και την εκπαίδευση του ίδιου ή των γονιών του ;

Σήμερα , τα στατιστικά δεδομένα δείχνουν ότι το αμερικανικό όνειρο είναι μύθος . Στις ΗΠΑ υπάρχει , σήμερα , λιγότερη ισότητα ευκαιριών απ’ ό,τι στην Ευρώπη ή σε οποιαδήποτε βιομηχανικά ανεπτυγμένη χώρα του πλανήτη , για την οποία υπάρχουν διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία .

Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους η Αμερική έχει το υψηλότερο επίπεδο ανισότητας από κάθε άλλη αναπτυγμένη χώρα – και το χάσμα με τον υπόλοιπο κόσμο διευρύνεται . Στην ανάκαμψη της περιόδου 2009-2010 , το κορυφαίο 1% των πλουσίων στις ΗΠΑ κατείχε το 93% της αύξησης τους εισοδήματος . Και άλλοι δείκτες της ανισότητας – όπως πλούτος , υγεία και προσδόκιμο ζωής είναι αρνητικοί ή έχουν επιδεινωθεί . Η ξεκάθαρη τάση είναι αυτή της συγκέντρωσης του εισοδήματος  και του πλούτου στην κορυφή , της στασιμότητας στο μέσον της κοινωνικής κατάταξης και της αυξανόμενης φτώχειας στο κατώτατο άκρο . Θα σήμαινε πράγματι κάτι , εάν τα υψηλά εισοδήματα αυτών που ανήκουν στην κορυφή του πλούτου ήταν αποτέλεσμα συνεισφορών στην Κοινωνία , όμως η Μεγάλη Ύφεση έδειξε το αντίθετο : ακόμη και οι τραπεζίτες , οι οποίοι οδήγησαν την παγκόσμια οικονομία , όπως και τις επιχειρήσεις τους στο χείλος της κατάρρευσης , έλαβαν τεράστια μπόνους . 

Μια καλύτερη ματιά αυτών που βρίσκονται στην κορυφή , αποκαλύπτει ένα δυσανάλογο ρόλο για όλους όσοι αναζητούν υπέρογκες αποδόσεις : ορισμένοι έχουν αποκτήσεις τον πλούτο τους , ασκώντας μονοπωλιακή τακτική , ενώ άλλοι είναι διευθύνοντες σύμβουλοι που έχουν επωφεληθεί από τις δυσλειτουργίες σε επίπεδο εταιρικής διακυβέρνησης , έτσι ώστε να διεκδικήσουν για τους εαυτούς τους ένα υπερβολικό μερίδιο στα εταιρικά κέρδη . Υπάρχουν και κάποιοι άλλοι , που χρησιμοποίησαν τις πολιτικές διασυνδέσεις , για να ωφεληθούν από την κυβερνητική ‘’γενναιοδωρία’’ – είτε από τις υπερβολικά υψηλές τιμές για τα προϊόντα εκείνα που αγοράζει η κυβέρνηση (φάρμακα) είτε από τις υπερβολικά χαμηλές τιμές από το ενεργητικό που πωλεί η κυβέρνηση (δικαιώματα στον ορυκτό πλούτο) . Αντίστοιχα , ένα μέρος του πλούτου από αυτούς που ανήκουν στο χρηματοπιστωτικό κόσμο προέρχεται από την εκμετάλλευση των φτωχών , μέσω ληστρικών δανείων και καταχρηστικών πρακτικών στις πιστωτικές κάρτες . Αυτοί δε που βρίσκονται στην κορυφή , σε αυτές τις περιπτώσεις , πλουτίζουν σε βάρος αυτών που βρίσκονται στο κατώτατο σημείο της κοινωνικής κλίμακας . 

 Ίσως τα πράγματα να μην ήταν τόσο άσχημα , εάν υπήρχε έσω και ένας κόκκος αλήθειας στη θεωρία των  ‘’οικονομικών της διάχυσης προς τα κάτω’’ (trickle-down economics), όταν δηλαδή η πλουτοπαραγωγική μηχανή του απεριόριστου καπιταλισμού μας έκανε όλους πλουσιότερους και θα πρόσφερε τα αγαθά και τις υπηρεσίες που χρειάζονται οι άνθρωποι . Σε αυτή την περίπτωση , όλοι θα επωφελούνταν από τον πλουτισμό εκείνων που βρίσκονται στην κορυφή . Όμως οι περισσότεροι Αμερικανοί βρίσκονται σε χειρότερο βιοτικό επίπεδο – με χαμηλότερα πραγματικά εισοδήματα (προσαρμοσμένα στον πληθωρισμό) απ’ ό,τι ήταν το 1997 , καθώς όλα τα οφέλη της ανάπτυξης έχουν μεταφερθεί στην κορυφή .

Οι οπαδοί της ανισότητας στις ΗΠΑ υποστηρίζουν ότι οι φτωχοί και αυτοί που βρίσκονται στην μεσαία τάξη δεν θα πρέπει να παραπονιούνται . Μολονότι καρπώνονται ίσως μια μικρότερη αναλογία της πίτας σε σχέση με το παρελθόν , η πίτα μεγαλώνει σε τόσο μεγάλο βαθμό , χάρη στις συνεισφορές των πλουσίων και των υπερβολικά πλουσίων , με αποτέλεσμα το κομμάτι του μεριδίου που τους αναλογεί να είναι σήμερα μεγαλύτερο .Η πραγματικότητα ωστόσο δείχνει το εντελώς αντίθετο . Η Αμερική αναπτύχθηκε πολύ πιο  γρήγορα στις δεκαετίες μετά τον δεύτερο παγκόσμιο Πόλεμο , όταν όλες οι κοινωνικές τάξεις αναπτύσσονταν ταυτόχρονα απ’ ό,τι συνέβη από το 1980 και μετά , όταν άρχισαν να αναπτύσσονται με διαφορετικό ρυθμό . Αυτό δεν θα πρέπει να προκαλέσει έκπληξη , από την στιγμή που κατανοεί κάποιος τους λόγους της ανισότητας . Αυτοί που αναζητούν υπέρογκες αποδόσεις , καταστρέφουν την οικονομία . Βεβαίως , οι δυνάμεις της αγοράς παίζουν κάποιο ρόλο , όμως οι αγορές διαμορφώνονται από την πολιτική και στην Αμερική , με το σχεδόν διεφθαρμένο σύστημα προεκλογικής χρηματοδότησης των κομμάτων και τα ‘’συγκοινωνούντα δοχεία’’ ανάμεσα στην κυβέρνηση και στην βιομηχανία , η πολιτική διαμορφώνεται από το χρήμα . Για παράδειγμα , ο πτωχευτικός κώδικας , που μεταχειρίζεται προνομιακά τα παράγωγα , αλλά δεν επιτρέπει την απαλλαγή από το φοιτητικό χρέος , ανεξαρτήτως από το πόσο ανεπαρκής είναι η εκπαίδευση που προσφέρεται , συμβάλλει στον πλουτισμό των τραπεζιτών και αυξάνει την φτώχεια όλων όσοι βρίσκονται στο κατώτατο άκρο της κοινωνικής πυραμίδας . Και σε μια χώρα που το χρήμα υπερισχύει της δημοκρατίας , τέτοιου είδους νομοθεσίες είναι αναμενόμενο να επαναλαμβάνονται με πολύ πιο συχνό ρυθμό .

 Η αυξανόμενη όμως ανισότητα δεν είναι αναπόφευκτη . Υπάρχουν οικονομίες της ελεύθερης αγοράς , που λειτουργούν αποτελεσματικότερα , τόσο από πλευράς αύξησης του ΑΕΠ όσο και βελτίωσης των όρων διαβίωσης για τους περισσότερους κατοίκους . Ορισμένες , μάλιστα , περιορίζουν ακόμη και τις ανισότητες .

 Η Αμερική πληρώνει υψηλό τίμημα , για να συνεχίζει στην αντίθετη κατεύθυνση . Η ανισότητα οδηγεί σε χαμηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης και σε λιγότερη αποτελεσματικότητα . Η έλλειψη ευκαιριών σημαίνει ότι το πιο πολύτιμο ενεργητικό – οι άνθρωποι – δεν αξιοποιούνται πλήρως .  Πολλοί από αυτούς που βρίσκονται στα κατώτατα ή στα μεσαία κοινωνικά στρώματα , δεν ζουν σύμφωνα με τις δυνατότητές τους , επειδή οι πλούσιοι , οι οποίοι χρειάζονται λιγότερες δημόσιες υπηρεσίες και ανησυχούν ότι μια ισχυρή κυβέρνηση ίσως να αναδιανείμει το εισόδημα , χρησιμοποιούν την πολιτική επιρροή τους , για να μειώνουν τους φόρους και να περιορίζουν τις κυβερνητικές δαπάνες . Αυτές οι ενέργειες , όμως , οδηγούν σε λιγότερες επενδύσεις στις υποδομές , την εκπαίδευση και την τεχνολογία , βάζοντας φρένο στις μηχανές της ανάπτυξης .

Η Μεγάλη Ύφεση κατέστησε ακόμη πιο έντονη την ανισότητα , με τις περικοπές στις βασικές κοινωνικές δαπάνες και με την υψηλή ανεργία να ασκούν πτωτικές πιέσεις στους μισθούς . Επιπλέον , η Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων των Ηνωμένων Εθνών , υπεύθυνη για τις Μεταρρυθμίσεις στο Διεθνές Νομισματικό και Χρηματοπιστωτικό Σύστημα , που διερευνά τις αιτίες της Μεγάλης Ύφεσης και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) , έχουν και τα δύο προειδοποιήσει ότι η ανισότητα οδηγεί σε οικονομική αστάθεια . 

 Το πιο σημαντικό ,όμως , είναι ότι η ανισότητα της Αμερικής υπονομεύει τις αξίες και την ταυτότητά της . Με την ανισότητα να φτάνει σε τόσο ακραίο σημείο , δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι οι επιπτώσεις της γίνονται αισθητές σε κάθε δημόσια απόφαση , από τον τρόπο άσκησης της νομισματικής πολιτικής έως την κατάρτιση του προϋπολογισμού . Η Αμερική έχει μεταβληθεί σε μια χώρα που δεν προσφέρει ‘’δικαιοσύνη για όλους’’ , αλλά αντίθετα ευνοεί τους πλουσίους και προσφέρει δικαιοσύνη σε αυτούς που μπορούν να τη εξασφαλίσουν – κάτι που έγινε τόσο έκδηλο στην κρίση των κατασχέσεων όπου οι μεγάλες τράπεζες πίστεψαν ότι ήταν υπερβολικά μεγάλες όχι μόνο για να καταρρεύσουν , αλλά και για να λογοδοτήσουν .

 Η Αμερική δεν μπορεί πλέον να θεωρείται η γη των ευκαιριών , όπως ήταν κάποτε . Όμως , η κατάσταση είναι αναστρέψιμη . Δεν είναι πολύ αργά για να επιστρέψει το αμερικάνικο όνειρο .