Οι νεώτεροι λόγιοι που ασχολήθηκαν με την ανατίναξη του Κουγκίου και το θάνατο του σαμουήλ, δεν πρόσεξαν μια μαρτυρία που λύνει το ζήτημα των συνθηκών κάτω από τις οποίες διαδραματίσθηκαν τα αμφισβητούμενα από το 1803 γεγονότα. Έτσι ο εκδότης του Περραιβού Μ.Μ. Παπαϊωάννου σχολιάζοντας την μαρτυρία του Χατζή Σεχρέτη, σύμφωνα με την οποία το Κούγκι το ανατίναξε με διαταγή του Αλή πασά ο Φώτος Τζαβέλας και όχι ο ίδιος ο Σαμουήλ, παρατηρεί: “ο Περραιβός μας βεβαιώνει πως έκανε ειδική έρευνα για να μάθει πως ακριβώς ανατινάχθηκε η μπαρουταποθήκη στο Κούγκι. Άλλωστε δεν είχε λόγους να ωραιοποιήσει τον θάνατο του Σαμουήλ”. Όπως είναι γνωστό, ο Περραιβός κατέληξε στο συμπέρασμα (ή θέλησε να καταλήξει σ’ αυτό το συμπέρασμα χάρη της υστεροφημίας του Τζαβέλα) ότι ο ίδιος ο Σαμουήλ ανατίναξε τη μπαρουταποθήκη· ο εκδότης του υιοθετεί την ίδια εκδοχή, που άλλωστε είναι και η περισσότερο διαδεδομένη. Άλλος λόγιος που έγραψε τελευταία ένα βιβλίο για το Σούλι, εξετάζοντας όσες εκδοχές διατυπώθηκαν για τα γεγονότα του Κουγκίου, διαβλέπει ότι η ορθότερη είναι του Χατζή Σερέτη.
Η μαρτυρία που δεν επισημάνθηκε είναι μια ενθύμηση γραμμένη πάνω σε τοιχογραφία της εκκλησίας του αγίου Νικολάου στο ηπειρώτικο χωριό Σέλιανητης Σωπικής. Έχει η ενθύμηση χρονολογία “1803: δεκεμβρίου: 3” και επαληθεύει την μαρτυρία του Χατζή Σεχρέτη: η αυτοθυσία του Σαμουήλ είναι ένα πλάσμα δημιουργημένο αμέσως μετά τον θάνατό του· η ανατίναξη του Κουγκίου ήταν στην πραγματικότητα έργο του Φώτου Τζαβέλα. Ο Χατζή Σεχρέτης ανέφερε ότι ο Σαμουήλ πληροφόρησε τον απεσταλμένο του Αλή πασά Φώτο Τζαβέλα, που ήταν επιφορτισμένος να παραδοθεί με την προϋπόθεση ότι ο πασάς θα τον αποζημίωνε για το μπαρούτι που είχε αποθηκευμένο στο Κούγκι· ως εγγυητή και εκτιμητή της αξίας του μπαρουτιού ζήτησε το “παιδί του παπαγιάννη” από τη Σωπική. όταν έφτασε ο εγγυητής, ο Τζαβέλας έβαλε στην κατάλληλη στιγμή φωτιά στην μπαρουταποθήκη:
τους γύρισε ο τζεμπεχανές, στην μαύρην γης εμπήκαν
όσ’ ήταν στον Καλόγερον καθόλου δε φανήκαν
Η ενθύμηση είναι σε μερικά σημεία αναλυτικότερη: ο εγγυητής ονομαζόταν Ζήσος και ήταν γιός του “κύρ παπά Ιωάννου Οικονόμου” από τη Σέλιανη της Σωπικής· είχε σταλεί στο Σούλι μαζί με 600 εργάτες, επιφορτισμένους, σύμφωνα με τις υποχρεώσεις, ίσως, των συντεχνιών απέναντι στις τουρκικές αρχές, να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στο στράτευμα σε όλο το διάστημα της εκστρατείας· αυτός και δύο άλλοι, ο Πασόμπεης και κάποιος Χρίστος “του Κυρίτζη Θανάση”, πήγαν στο Κούγκι “δια να εβγάλουν τον καλόγερον” με διαταγή του βελή και όχι του Αλή πασά.
Ένα τελευταίο ζήτημα: είναι ενδεχόμενο να υποθέσει κανείς ότι τόσο ο Χατζή Σεχρέτης όσο και η ενθύμηση εκφράζουν απλώς μιά από τις εκδοχές του γεγονότος, ίσως όχι και τη σωστή. Ανεξάρτητα όμως από το ότι η σύμπτωση των πληροφοριών δύο πηγών, που η μία δεν ανάγεται στην άλλη, είναι μια απόδειξη για την εγκυρότητα των μαρτυριών που διασταυρώνονται μ’ αυτό τον τρόπο, υπάρχει και ένα άλλο τεκμήριο για την αποδεικτική αξία της ενθύμησης: η ενθύμηση προέρχεται από την ιδιαίτερη πατρίδα του Ζήσου·οι συμπατριώτες του και πολύ περισσότερο ο πατέρας του είχαν κάθε λόγο να μάθουν την αλήθεια γύρω από το θάνατό του, όταν μάλιστα από την αρχή υπήρχαν διαφορετικές απόψεις για το περιστατικό. Έτσι, στην ενθύμηση πρέπει να δει κανείς κάτι περισσότερο από μια απλή φήμη, δηλαδή την πραγματική εξιστόρηση του γεγονότος. Γιατί όμως ο Αλής ή ο βελής επιζητούν το θάνατο του σαμουήλ ή γιατί δεν περιμένουν να βρουν την ευκαιρία να τον θανατώσουν μετά από την παράδοσή του; Είναι ευνόητο ότι σ’ αυτά τα ερωτήματα θα μπορούσαν να δοθούν ορισμένες απαντήσεις που, στερημένες από πραγματικό αποδεικτικό υλικό, θα οδηγούσαν σε όχι απαραίτητες λογικές ή λογικοφανείς υποθέσεις.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
Χριστόφορος Περραιβός, Άπαντα…, Αθήνα 1956, σ. 196-197·πβ173-177
Χριστόφορος Περραιβός, έν. ά., σ. 189-190
Γ. Μπενέκος, Οι αληθινοί Σουλιώτες, Αθήνα 1968, σ. 159-160· στις σ. 169-170 παρατίθενται οι εκδοχές σχετικά με τον θάνατο του Σαμουήλ.
Π.Η. Πουλίτσας, επιγραφαί και ενθυμήσεις εκ της Βορείου ηπείρου, περ. “Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών”. τ. 5(1928), σ. 71: “ 1803 Δεκεμβρίου 3. Θύμηση όντας επήρε το σούλι ο κυρ βεζίρ Αλήπασας. Τότες είχε στειλμένον και τον Ζήσον τον υιόν του κυρ πα(πά) Ιωάννου οικονόμου στο Σούλι με τους εργάτες από όλα τα βιλαέτια·με 600 εργάτες ήταν. και τον έστειλε ο Βελήπασας μέσα στο κούγκι με τον Πασόμπεγην δια να εβγάλουν τον καλόγερον όπου ήσαν (sic) κλεισμένος μέσα. και τότε έβαλε φωτιά στο μπαρούτι ο Φώτο Τζαβέλας, εκεί όπου εκουβέντιαζε ο Ζήσος με τον καλόγερον, και τον έκαψε μέσα τον κύρ Ζήσον μαζί με τον καλόγερον. Ήταν και ο Χρίστος του Κυρίτζη Θανάση με τον Ζήσον και εκάηκε και αυτός μέσα μαζί με τον αφέντη του. Και όποιος λειτουργήσει εδώ να τους μνημονεύει και έχει τον μισθόν παρά Θεού”.
Σπ. Π. Αραβαντινός, ιστορία του Αλή πασά…, σ. 163-164
Σ.Ι.Ασδραχάς
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου